Ας ξεκινήσουμε με ένα ερώτημα. Γνωρίζετε πότε λειτουργείτε υπό συνθήκες στρες; Αν το πρώτο πράγμα που σκεφτήκατε είναι αύξηση του καρδιακού ρυθμού, εφίδρωση και γρηγορότερη αναπνοή πέσατε μέσα. Αυτή όμως δεν είναι απαραίτητα η συνολική εικόνα. Για να διαχειριστούμε αποτελεσματικά το στρες χρειάζεται πρώτα να κατανοήσουμε τι ακριβώς είναι.
Ο μηχανισμός του Στρες
Το στρες είναι μία απόλυτα φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού μας σε συγκεκριμένες συνθήκες του περιβάλλοντός του. Ως βιολογικός μηχανισμός έχει επιτρέψει στο είδος μας να επιβιώσει και να αντεπεξέλθει σε εξωτερικές προκλήσεις ή απειλές.
Λειτουργεί ως εξής: όταν κάποιος αισθανθεί αδυναμία να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του περιβάλλοντός του, ενεργοποιείται ο μηχανισμός του στρες. Ολόκληρος ο οργανισμός μας μπαίνει τότε, σε κατάσταση ετοιμότητας με συμπτώματα όπως αυτά που αναφέραμε προηγουμένως (αύξηση αρτηριακής πίεσης, ρυθμού αναπνοής, εφίδρωση, αυξημένη έκκριση κορτιζόλης). Αυτό μας επιτρέπει την δεδομένη στιγμή να δράσουμε πιο γρήγορα και αποτελεσματικά. Όταν ο μηχανισμός αυτός, λειτουργεί σωστά “κλείνει” μόλις ολοκληρώσει την δουλειά του, επιτρέποντας στο σώμα να επιστρέψει στην φυσιολογική του κατάσταση.
Αυτό που μόλις περιγράψαμε είναι το στρες. Επειδή καμιά φορά χρησιμοποιούμε λανθασμένα τις λέξεις στρες και άγχος ως συνώνυμες, να διευκρινίσουμε ότι δεν είναι το ίδιο. Το άγχος μπορεί να είναι αποτέλεσμα του χρόνιου στρες (όχι όμως απαραίτητα). Μοιάζει περισσότερο με το αίσθημα του φόβου και με μία γενικότερη ανησυχία χωρίς να υπάρχει πάντα μία συγκεκριμένη, εμφανής αιτία. Το άγχος δεν είναι μια φυσιολογική κατάσταση αλλά μια διαταραχή .
Ο μηχανισμός του στρες αρχίζει και αποτελεί ανισορροπία όταν απορυθμίζεται. Ειδικά στο πλαίσιο της σύγχρονης ζωής, καμιά φορά τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε είναι τόσα πολλά που παραμένει συνεχώς ενεργοποιημένος, κρατώντας τον οργανισμό σε μόνιμη εγρήγορση. Τότε μιλάμε για χρόνιο στρες . Έχοντας περιγράψει προηγουμένως πώς αλλάζει η λειτουργία του σώματός μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε γιατί είναι επιβλαβές να λειτουργούμε συνεχώς στο “κόκκινο”. Είναι μία κατάσταση που επιβαρύνει με πολλαπλούς τρόπους την υγεία μας και μακροπρόθεσμα κυρίως την καρδιά.
Το πρώτο βήμα για να βοηθήσουμε τον εαυτό μας, αν βιώνουμε μία ανάλογη κατάσταση, είναι η αναγνώριση. Αρκετά συχνά όταν κάποιος ζει κατ’ αυτό τον τρόπο, σταματά να το παρατηρεί. Είναι πιθανό να συνηθίσει κανείς να λειτουργεί στην καθημερινότητά του, με το στρες να τον συντροφεύει συνεχώς. Τότε όχι μόνο ο φυσικός μηχανισμός χάνει την χρησιμότητά του, αλλά το ίδιο το άτομο δεν αντιλαμβάνεται ότι είναι στρεσαρισμένο. Σε μια τέτοια περίπτωση είναι πιθανό να έχει κάποιος στρες ενώ βλέπει μια ταινία, βρίσκεται με τους φίλους του ή την ώρα που διασκεδάζει. Το ότι δεν έχει επίγνωση ή ότι το αγνοεί, δεν σημαίνει ότι οι επιπτώσεις εξαφανίζονται.
Υπάρχουν όμως σημάδια που προδίδουν την ύπαρξη στρες. Ευτυχώς το σώμα μας, μας μιλάει. Αναγνωρίζοντας έγκαιρα αυτό που θέλει να μας πει μπορούμε να διαχειριστούμε τις ανισορροπίες έγκαιρα .
Πώς το στρες εκφράζεται σωματικά
Αν έχετε τακτικά κάτι από τα παρακάτω, χωρίς να έχει διαπιστωθεί κάποιο άλλο οργανικό πρόβλημα, τότε είναι χρήσιμο να διερευνήσετε αν υπάρχει στην ζωή σας χρόνιο στρες. Δεν είναι τα μόνα σημάδια που μπορούν να εμφανιστούν, είναι όμως τα συνηθέστερα.
- Μυϊκοί πόνοι και πονοκέφαλος. Έχει ενδιαφέρον ότι ετυμολογικά η λέξη στρες προέρχεται από το λατινικό strictus, που σημαίνει σφικτά/συμπιεσμένα. Μπορεί να προκαλέσει φλεγμονές και μυϊκή δυσκαμψία λόγω της συνεχούς κατάστασης έντασης. Τα συνηθέστερα σημεία που “χτυπά” είναι οι ώμοι και ο αυχένας ενώ κάποιες φορές εκφράζεται με ημικρανίες.
. - Κόπωση. Δεν μιλάμε απλά για κούραση, αλλά για διαρκή έλλειψη ενέργειας και όρεξης. Η μείωση της απόλαυσης πραγμάτων που μέχρι πρότινος μας ευχαριστούσαν μπορεί να οφείλεται στο χρόνιο στρες.
. - Απορρύθμιση πεπτικού συστήματος. Οι συχνές καούρες και διάρροια είναι πιθανό να προκληθούν ή να επιδεινωθούν από το στρες. Επίσης κάνει εντονότερα τα συμπτώματα του συνδρόμου του ευερέθιστου εντέρου. Σε κάποιες περιπτώσεις δεν αποκλείεται να υπάρχουν και αναίτιες ναυτίες.
. - Αϋπνία. Όπως είπαμε στρες σημαίνει ένας οργανισμός σε κατάσταση υπερδιέγερσης. Οι ορμόνες που παράγονται ευνοούν τις διαταραχές στον ύπνο.
. - Δερματικά εξανθήματα και τριχόπτωση. Η έξαρση της ακμής μπορεί να οφείλεται στα υψηλά επίπεδα της ορμόνης του στρες, κορτιζόλη. Επίσης μπορεί να εκφραστεί ως έντονη φαγούρα χωρίς κάποια αιτία.
Άλλα “σημάδια” έχουν κάνουν με την συμπεριφορά και την διάθεση. Συμπεριφορές εθισμού σε μία προσπάθεια για προσωρινή ανακούφιση, όπως για παράδειγμα τo γρήγορο φαγητό, η ζάχαρη, το κάπνισμα ή το αλκοόλ μπορεί να έχουν την ρίζα τους στην μη διαχείριση του στρες που προκαλεί αυξημένη έκκριση κορτιζόλης. Η “ορμόνη του στρες” όπως αποκαλείται, υπό αυτές τις συνθήκες παρεμβαίνει αρνητικά στους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου. Αυτό φέρει επιπτώσεις στην μνήμη αλλά και στην καλή διάθεση.
Επίσης το μακροχρόνιο στρες εξαντλεί τα αποθέματα κορτιζόλης στα επινεφρίδια. Τα συμπτώματα της εξάντλησης των επινεφριδίων περιλαμβάνουν έντονο εκνευρισμό, υπερευαισθησία, κυκλοθυμία, μειωμένη σεξουαλική διάθεση και άγχος.
Πώς μπορείς να το διαχειριστείς
Το μακροχρόνιο στρες είναι μια ανισορροπία της εύρυθμης λειτουργίας του οργανισμού. Αν εξακριβώσεις ότι σου συμβαίνει είναι ωφέλιμο να το αντιμετωπίσεις έγκαιρα, πριν εξελιχθεί σε άγχος, προκειμένου να το θεραπεύσεις αντί να το κάνεις μέρος της ζωής σου.
Αυτό που οι σύγχρονες επιστήμες υγείας προτείνουν ως λύση είναι αλλαγές στον τρόπο ζωής, εάν αυτός έχει αποδειχθεί στρεσογόνος. Αυτό δεν σημαίνει ότι χρειάζεται κανείς να εγκαταλείψει την δουλειά του ή ότι πρέπει να αλλάξει την ζωή του ριζικά. O καθένας μπορεί να υιοθετήσει ωφέλιμες συνήθειες για την νοητική και σωματική του υγεία. Το να κάνεις καλές επιλογές στην διατροφή σου, στον ύπνο σου, στην κίνησή σου, στο πόσο σε βλέπει ο ήλιος κτλ έχει να κάνει με τον τρόπο που σκέφτεσαι και το κατά πόσο θέλεις να πετύχεις μια αλλαγή και όχι τόσο με τα μέσα που διαθέτεις ή την έλλειψη χρόνου. Μπορώ να το επιβεβαιώσω τόσο μέσα από την προσωπική μου εμπειρία όσο και από τους πολλούς ανθρώπους που έχω δουλέψει μαζί τους στο πλαίσιο του wellness mentoring & coaching.
Δεν υπάρχει επομένως κάποιο μυστικό που θα σε απαλλάξει αυτόματα από το στρες. Αυτό που χρειάζεται είναι μία ρουτίνα που κύριο χαρακτηριστικό της είναι το μέτρο. Έτσι μπορείς έχεις μία ισορροπημένη ζωή που σου επιτρέπει να είσαι αποδοτικός, δραστήριος, γεμάτος ενέργεια, ενώ ταυτόχρονα απολαμβάνεις την φροντίδα που χρειάζεται ώστε να αισθάνεσαι καλά και να περνάς καλά. Την εποχή που διανύουμε έχει γίνει έντονα αντιληπτό πως προβλήματα όπως το χρόνιο στρες αγγίζουν πολύ κόσμο. Γι΄ αυτό τον λόγο ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται προς τα εργαλεία και τις μεθόδους που προάγουν την ευεξία.
Είναι τόσο αποτελεσματικά που πλέον μεγάλες εταιρίες και επιχειρήσεις προσφέρουν στους εργαζόμενούς τους τα μέσα και τον χρόνο για να εφαρμόσουν εργαλεία και πρακτικές αυτοφροντίδας όπως ο διαλογισμός, οι αναπνευστικές ασκήσεις*, η yoga, το mindfulness κ.ά. Όχι απλά δεν θεωρείται χάσιμο χρόνου, αλλά αποδεδειγμένα οι άνθρωποι που έχουν τον χρόνο να εστιάσουν στον εαυτό τους και να ασχοληθούν ποιοτικά με τις ανάγκες τους, αποδίδουν καλύτερα σε όλα τα επίπεδα.
Το κλειδί για να ξεπεράσεις το χρόνιο στρες είναι πρώτα να το αναγνωρίσεις και έπειτα να επανεξετάσεις πώς διαχειρίζεσαι τον χρόνο σου και κατά πόσο διατηρείς επαφή με τις ουσιαστικές σου ανάγκες.
* Ένα από τα πιο προσβάσιμα και αποτελεσματικά εργαλεία αποβολής του στρες είναι η ίδια μας η αναπνοή. Σε αυτήν εστιάζει το workshop “Breath for Life” που θα γίνει στις 18 Μαΐου . Εκεί θα δούμε μαζί πρακτικές απλές ώστε να κατανοήσουμε πώς η ίδια μας αναπνοή μας επιτρέπει να ανεβάζουμε την ενέργειά μας, να “καθαρίσουμε” τον νου μας και να παρεμβαίνουμε εξισορροπητικά όταν η ηρεμία μας διαταράσσεται. Σας περιμένω!
Δείτε επίσης
Χρόνιος πόνος: Πώς να τον αποδυναμώσεις αντί να τον θρέψεις
H άσκηση mindfulness των 5 αισθήσεων
